ارزیابی انتخابات پارلمانی اخیر در افغانستان

مقدمه
انتخابات پارلمانی اخیر در افغانستان دومین انتخاباتی بود که مسئولیت برگزاری آن به‌صورت مستقیم در اختیار مقامات این کشور قرار داشت. در یک نگاه کلی، اگر چه نفس برگزاری این انتخابات را می‌توان مثبت و در جهت نهادینه شدن روندهای مشارکت مردم در حق تعیین سرنوشت خود ارزیابی نمود، اما از سوی دیگر این اقدام نوعی آزمون با هدف نمایش مسئولیت پذیری و ارائه شیوه‌های سالم حکومت‌داری برای دولت افغانستان نیز محسوب می‌شود.
روند و ابعاد انتخابات
دومین دور انتخابات پارلمانی در افغانستان، روز شنبه مورخ 27/6/1389 در 35 حوزه انتخاباتی (34 حوزه در 34 استان و یک حوزۀ مستقل برای اقوام کوچی این کشور) و با هزینه‌ای حدود یک صد و پنجاه میلیون دلار که توسط کشورهای خارجی تامین شده بود، برگزار گردید. در این انتخابات تعداد 2556 نفر (2150 نفر مرد  و 406 نفر زن)، خود را برای احراز 249 کرسی مجلس نمایندگان این کشور کاندیدا نمودند. امنیت برگزاری این انتخابات توسط حدود 250000 نیروی ارتش و پلیس افغانستان به همراه 150000 نیروی نظامی خارجی (مجموعاً 400000 نفر) تامین گردید.
کمیسیون مستقل انتخابات افغانستان که بر اساس قانون اساسی این کشور مسئول برگزاری کلیه انتخابات‌ها می‌باشد، تعداد کل واجدین شرایط برای رأی دهی را 4/11 میلیون نفر اعلام نمود. این کمیسیون که در ابتدا تعداد 6835 مرکز رأی دهی مشتمل بر 19945 محل رأی گیری برای تمامی مناطق این کشور تعیین نموده بود، در ادامه به دلیل وجود ناامنی در برخی مناطق افغانستان، تعداد مراکز رأی دهی را به 5897 مرکز تقلیل داد. با توجه به وضعیت افغانستان در روز انتخابات، در نهایت صرفاً تعداد 5510 مرکز مشتمل بر 16691 محل رأی گیری در این روز فعال بود. با عنایت به کاهش مراکز رأی گیری و بر اساس محاسباتی که کمیسیون مذکور انجام داده بود، صرفا حدود 9200000 نفر از مردم این کشور از امکان رأی دهی در این مراکز برخوردار بودند. کمیسیون مذکور در پایان انتخابات تعداد کل مشارکت کنندگان را 4332000 نفر (حدود 47 درصد) اعلام نمود. با توجه به مشخص شدن اسامی درج شده در بخش قابل توجهی از آرای ریخته شده به صندوق‌ها، نتایج ابتدائی انتخابات به‌تدریج توسط کمیسیون مذکور اعلام خواهد شد اما این نتایج تا اتمام رسیدگی به کلیه شکایت‌های واصله توسط کمیسیون دیگری تحت عنوان کمیسیون رسیدگی به شکایات (متشکل از سه عضو افغانی و دو عضو غیر افغان منصوب شده توسط دفتر سازمان ملل متحد)، قطعی نخواهد بود. بر اساس اعلام مقامات مسئول، نتیجه قطعی این انتخابات قرار است در تاریخ 8/8/1389 اعلام شود.
چالش‌های انتخابات
1. ناامنی ناشی از تهدید گروه‌های شورشی
گروه‌های شورشی در افغانستان، با نامشروع قلمداد نمودن این انتخابات، تهدید رأی دهندگان و انجام حملات پراکنده تلاش نمودند تا با کاهش سطح مشارکت مردم، مشروعیت این انتخابات را زیر سوال برده و بر پیچیدگی اوضاع بیفزایند. بر اساس اعلام وزیر دفاع افغانستان، تعداد 287 فقره انواع مختلف عملیات توسط این گروه‌ها در روز برگزاری انتخابات و یک روز قبل از آن صورت پذیرفت. همچنین وزیر کشور افغانستان تعداد تلفات افراد غیرنظامی را در روز انتخابات 11 کشته، 45 مجروح و نیز دو نفر که انگشتانشان توسط این گروه‌ها و به جرم شرکت در انتخابات قطع شده بود، ذکر کرد. هر چند حجم فعالیت گروه‌های شورشی برای ایجاد اخلال در روند برگزاری انتخابات پارلمانی در مقایسه با انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته این کشور 45 درصد کاهش یافته بود، اما به نظر می‌رسد حجم مشارکت مردم در این انتخابات، در مقایسه با انتخابات گذشته پارلمانی نیز کاهش یافته و عملاً بخشی از اهداف گروه‌های شورشی تحقق یافته است.
از یک منظر رویکرد گروه‌های شورشی و مشخصاً حزب اسلامی حکمتیار و طالبان، در این انتخابات دوگانه بود. هر چند این گروه‌ها در مواضع رسمی انتخابات را تحریم و مردم را برای عدم مشارکت در آن تهدید نمودند، اما از سوی دیگر از برخی افراد وابسته به خود حمایت کردند تا با حفظ عدم وابستگی ظاهری، از این فرصت برای حضور در نهاد مهم قانون گذاری استفاده کنند و با کاندیدا نمودن خود تلاش نمایند به پارلمان راه یابند. در واقع این بازی دوگانه تقریباً در میان احزاب و گروه‌های این کشور مرسوم می‌باشد.
2. نگرانی گسترده از بروز تقلب
مجموعه وقایع اتفاق افتاده در جریان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته افغانستان، نگرانی از احتمال تکرار تقلب در انتخابات پارلمانی را افزایش داده و حساسیت‌ها نسبت به آن را تشدید نموده بود. پایان برگزاری انتخابات و شکایت‌های واصله به کمیسیون رسیدگی به شکایات، واقعی بودن نگرانی مذکور را تائید و موج جدیدی از ابهام را تولید نمود. بر اساس اعلام مسئولان کمیسیون رسیدگی به شکایات، تاکنون بیش از 3000 شکایت کتبی و به همین میزان شکایت تلفنی توسط این کمیسیون به ثبت رسیده است.
موارد تخلف توسط کاندیداها، افراد و نهادهای نظارتی داخلی و خارجی اعلام شده است. این تخلفات طیف وسیعی از انواع اقدامات مختلف نظیر پاک شدن رنگ، امکان رأی دادن چند باره توسط افراد، پر کردن غیرقانونی صندوق‌های رأی، استفاده از کارت‌های تقلبی، رأی دادن افرادی که به سن قانونی نرسیده‌اند و... را شامل می‌شده است. 
در ارتباط با تعداد واجدین شرایط رأی دهی، این موضوع قابل توجه می‌باشد که بر اساس اعلام مقامات کمیسیون مستقل انتخابات، در سال گذشته حدود 17500000 کارت رأی دهی در میان مردم این کشور توزیع شده است. این در حالی است که مقامات همین کمیسیون، 4/11 میلیون نفر را واجد رأی دهی دانسته‌اند و در عمل تکلیف 6100000 کارت رأی دهی صادره را نامشخص کرده‌اند. به بیان دیگر، 1/6 میلیون کارت رأی در افغانستان وجود دارد که می‌تواند بر سرنوشت هر انتخاباتی تاثیر گذار باشد. این موضوع فی‌نفسه ظرفیت تولید ابهام بروز تقلب را دارد.
٣- کاهش مشارکت مردمی
موضوع میزان واقعی مشارکت مردم در انتخابات نیز از جمله ابهامات جدی است که می‌تواند منشأ تردید در روند این انتخابات واقع شود. هر چند میزان مشارکت مردم 47 درصد گفته شده است، اما مفهوم گزارش‌های گسترده نهادهای نظارتی و کاندیداهای مختلف در خصوص بروز تقلب در انتخابات، به‌ویژه در مناطق ناامن که برخلاف برخی گزارشات رسمی درصد پائینی از مشارکت صورت گرفته، مبین این است که مشارکت واقعی کمتر از میزان 47 درصدی بوده که توسط مراجع مربوط اعلام شده است. عدم مشارکت مردم در انتخابات اخیر، به‌ویژه در مناطقی که مستقیماً در معرض ناامنی قرار ندارند، مانند کابل، می‌تواند علامتی نگران کننده محسوب شود و نشانه ناامیدی آنها از موثر نبودن روند فعلی و کاهش امید نسبت به آینده به شمار آید.
عکس‌العمل احزاب و گروه‌های داخلی
تقریباً تمامی 105 حزب سیاسی رسمی در افغانستان که از امکانی برای فعالیت و معرفی خود برخوردارند، از برگزاری انتخابات استقبال و تلاش نمودند تا با انجام تبلیغات و ارائه شیوه‌های جدید در معرفی کاندیداها، تعداد بیشتری از اعضای خود را به مجلس نمایندگان اعزام دارند. البته سیستم انتخابات در افغانستان حزبی نبوده و افراد وابسته به احزاب، در قالب هویت حقیقی خود را کاندید می‌نمایند. در این انتخابات همچنین نوعی تلاش برای ارائه چهره مستقل و جدا از احزاب، در میان کاندیداها بیش از گذشته مشهود بود؛ هر چند بعضاً به‌صورت غیرمستقیم از حمایت حزب خود برخوردار بودند.
عکس‌العمل کشورهای خارجی
دبیر کل سازمان ملل متحد، دبیر کل ناتو و وزرای امور خارجه آلمان و کانادا از جمله اولین کسانی بودند که برگزاری این انتخابات را اقدامی مثبت قلمداد و از آن استقبال نمودند. البته در یک نگاه کلی، برای طرف‌های خارجی، با توجه به شرایط دشوار فعلی و بن‌بستی که به نظر می‌رسد در حوزه نظامی، در افغانستان ایجاد شده است، نفس برگزاری این انتخابات از اهمیت بالائی برخوردار بوده و آنها می‌توانند از آن به‌عنوان یک موفقیت و پیشرفت در ماموریت خود نام ببرند.
ارزیابی و جمع‌بندی
اگرچه برگزاری دومین دوره انتخابات پارلمانی در افغانستان در مجموع یک گام به جلو در صحنه سیاسی این کشور محسوب می‌شود، اما در خصوص ابعاد مختلف این انتخابات برخی نگرانی‌ها مطرح می‌باشد.
1. برخی ناظران و تحلیلگران سیاسی شواهد ارائه شده توسط نهادهای نظارتی و همچنین اظهارات تعدادی از کاندیداها را نشانه‌ای از انجام مهندسی انتخابات توسط مسئولین دست‌اندر کار تلقی می‌نمایند. این افراد ابهامات موجود در خصوص میزان مشارکت پائین و محدود در قندهار و دیگر بخش‌های ناامن در جنوب و شرق این کشور را در شرایطی که اخبار نهادهای رسمی از مشارکت قابل قبول حکایت دارد، عدم ارسال کافی اوراق رأی دهی نه تنها به برخی شهرهای افغانستان که حتی در بخش‌هایی از شهر کابل، تاخیر در بازگشائی برخی مراکز رأی دهی و پر کردن صندوق‌ها در برخی حوزه‌ها را در این راستا ذکر می‌نمایند. واقعی بودن این ارزیابی و پذیرش آن به مفهوم ارتقای موقعیت دولت افغانستان در پارلمان آتی خواهد بود. این موضوع به تمرکز بیشتر قدرت در این کشور منجر خواهد شد.
2. هر چند نباید توقع برگزاری انتخابات کامل و بدون نقص، آن هم در شرایط دشوار فعلی، از مقامات افغانستان داشت، اما به نظر می‌رسد عدم رسیدگی و تعیین تکلیف منطقی و قانع کننده به انبوه شکایت‌های واصله به کمیسیون رسیدگی به شکایات و برطرف نشدن ابهامات ایجاد شده، نه تنها دولت و نظام را در محیط داخلی با کاهش بیشتر محبوبیت و در ادامه با بحران مشروعیت مواجه می‌نماید، بلکه تصویر نامناسب‌تری از این دولت را نزد هم‌پیمانان خارجی آن نیز ارائه می‌نماید.
3. چنانچه رسانه‌ها در افغانستان، علیرغم جوان بودن، منعکس کننده خواست‌ها و مطالبات مردم و افکار عمومی محسوب شوند، نوع رویکرد این رسانه‌ها در جریان انتخابات اخیر نشان از ورود مولفه‌های جدیدی در شیوه نگاه و تفکر مردم نسبت به انتخاب نمایندگانشان می‌باشد. به بیان دیگر، افرادی که طی سال‌های گذشته مورد وثوق مردم به‌شمار می‌آمدند، لزوماً منتخب آنها برای ورود به پارلمان نخواهند بود.
4. موضوع کاهش تحرک گروه‌های شورشی به میزان 45 درصد در انتخابات اخیر و در مقایسه با انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته، هر چند می‌تواند ناشی از تلاش نیروهای امنیتی محسوب شود، اما به باور برخی تحلیل گران نمی‌توان از احتمال انجام نوعی توافق پنهانی میان دولت افغانستان و همسایۀ جنوبی آن، خصوصاً با توجه به اصرار مقامات افغان بر مصالحه با گروه‌های شورشی و تشکیل شورای عالی صلح که با همین هدف در آستانه آغاز به کار است و نیز سفر رئیس جمهور افغانستان به پاکستان در روزهای منتهی به برگزاری انتخابات، به سادگی صرف نظر نمود.